Radon, phóng xạ và biến đổi gen

Sau hút thuốc lá, phơi nhiễm radon là nguyên nhân thứ hai và là nguy cơ chính của ung thư phổi ở những người không bao giờ hút thuốc. Tiếp xúc với radon có thể dẫn đến thay đổi di truyền và biểu sinh trong hệ gen khối u ảnh hưởng đến các gen. Vậy radon, phóng xạ và biến đổi gen có mối liên hệ như thế nào? Hãy cùng Học Viện Không Khí tìm hiểu qua bài viết dưới đây!

Tìm hiểu chung về radon, phóng xạ và biến đổi gen 

Radon là gì?

Radon là một loại khí phóng xạ tự nhiên có thể gây ung thư phổi. Khí radon trơ, không màu và không mùi. Radon tự nhiên có trong khí quyển với lượng nhỏ. Ngoài trời, radon phân tán nhanh chóng và thường không ảnh hưởng nghiêm trọng đối với sức khỏe. 

Hầu hết phơi nhiễm radon xảy ra bên trong nhà, trường học và nơi làm việc. Khí radon bị giữ lại trong nhà sau khi đi vào các tòa nhà qua các vết nứt và các lỗ hổng khác trên nền móng. 

Hít thở radon theo thời gian làm tăng nguy cơ ung thư phổi. Radon là nguyên nhân thứ hai gây ung thư phổi ở Hoa Kỳ. Cục Bảo Vệ Môi Sinh Hoa Kỳ (EPA) ước tính có khoảng 21.000 người chết mỗi năm do ung thư phổi liên quan đến khí radon, gây ra nhiều ca ung thư phổi chỉ sau hút thuốc. 

Phóng xạ là gì?

Phóng xạ ion hóa bao gồm các sóng điện từ năng lượng cao như tia gamma, tia X và các loại hạt như hạt beta, hạt alpha, neutron. Trong đó khả năng ảnh hưởng và xâm nhập vào cơ thể của mỗi loại bức xạ là khác nhau:

• Hạt alpha: Được phát ra bởi các hạt nhân phóng xạ nguyên tử cao (uranium, radium, polonium). Khả năng xâm nhập qua da của loại hạt này không vượt qua độ sâu 0.1mm tính từ bề mặt da.
• Hạt beta: Được phát ra bởi các hạt nhân phóng xạ không ổn định (iodine – 131, cesium – 137). Khả năng xâm nhập qua da của loại hạt này trong khoảng từ 1 – 2 cm tính từ bề mặt da, gây tổn thương cho lớp biểu bì, lớp dưới biểu bì.
• Hạt neutron: Được tạo ra trong các phản ứng phân rã hạt nhân và còn được phát ra bởi một vài hạt nhân phóng xạ (californium – 252). Phơi nhiễm phóng xạ gây ra bởi loại hạt này có thể xâm nhập qua da với độ sâu từ vài milimet đến vài chục centimet.
• Tia gamma và tia X: Là các bức xạ điện từ có bước sóng ngắn và năng lượng lớn. Loại tia này có khả năng xuyên sâu vào các mô trong cơ thể với độ sâu nhiều centimet.

Với những đặc tính như trên, các loại hạt alpha và beta có khả năng gây tổn thương nhiều nhất ở người bị nhiễm phóng xạ, đặc biệt là đối với các trường hợp nhiễm xạ trong. Tia X và tia gamma có khả năng gây hội chứng nhiễm xạ cấp (ARS) và gây tổn thương ở khoảng cách xa so với nguồn phát ra chúng.

Biến đổi gen là gì?

Biến đổi gen là sự thay đổi trong chuỗi DNA. Trình tự DNA cung cấp cho các tế bào thông tin chúng cần để thực hiện các chức năng của chúng. Nếu một phần trình tự DNA nằm sai vị trí, không hoàn chỉnh hoặc bị hỏng, bạn có thể gặp phải các triệu chứng của tình trạng biến đổi gen. 

Biến đổi gen xảy ra trong quá trình phân chia tế bào khi các tế bào phân chia và nhân lên. Có hai kiểu phân chia tế bào:

• Nguyên phân: Quá trình tạo ra các tế bào mới cho cơ thể. Trong quá trình nguyên phân, các gen hướng dẫn các tế bào phân chia thành hai bằng cách tạo một bản sao của các nhiễm sắc thể.
• Meiosis: Quá trình tạo ra các tế bào trứng và tinh trùng cho thế hệ tiếp theo. Trong quá trình giảm phân, các nhiễm sắc thể tự sao chép với số lượng nhiễm sắc thể bằng một nửa so với ban đầu (từ 46 xuống 23). Đó là cách bạn có thể nhận được vật liệu di truyền một cách bình đẳng từ cả bố và mẹ.

Ảnh hưởng của radon và phóng xạ tới biến đổi gen

Radon phân rã thành các hạt nhân phóng xạ, tồn tại trong thời gian ngắn và phát ra các hạt alpha.

Radon phân rã thành các hạt phóng xạ gây biến đổi gen

Những hạt alpha này gây ra thiệt hại cho vật liệu di truyền trong tế bào phổi. Các hạt alpha mất năng lượng trong khoảng thời gian rất ngắn, gây ra nhiều tổn thương DNA trong một số tế bào.

Xem thêm: 8 cách phòng ngừa ung thư phổi

Trực tiếp làm hỏng các DNA 

Các DNA bị làm hỏng 

Hạt alpha có thể gây ra hiện tượng ion hóa dẫn đến đứt gãy chuỗi DNA. Tế bào thường có khả năng sửa chữa tổn thương DNA. Tuy nhiên, các hạt alpha gây ra rất nhiều thiệt hại chỉ  trong một thời điểm nên rất khó để các tế bào có thể sửa chữa, từ đó dẫn tới khả năng đột biến cao hơn. Nghiêm trọng hơn, những đột biến này cuối cùng có thể dẫn đến ung thư.

Gián tiếp tổn thương các DNA

Năng lượng ion hóa của các hạt alpha còn có thể tạo ra các chất trung gian phản ứng và các loại oxy phản ứng (ROS).Ví dụ là: supeoxit và hydro peroxide.

Các ROS này có tính phản ứng cao và cũng có thể gây tổn hại cho DNA. ROS tồn tại lâu hơn và cũng có thể dẫn đến tổn thương DNA trong các tế bào lân cận.

Các loại đột biến do radon và phóng xạ gây ra bao gồm:

• Quang sai nhiễm sắc thể.
• Đột biến bộ gen.
• Đột biến gen.
• Đột biến thay thế cặp bazơ.
• Đột biến chuyển tiếp.
• Đột biến chuyển vị.
• Đột biến tên lửa.
• Đột biến trung tính.
• Đột biến dịch khung.

Giải pháp hạn chế ảnh hưởng của radon và phóng xạ tới tình trạng biến đổi gen

Lên lịch kiểm tra radon hàng năm

Bạn không thể nhìn, nếm hoặc ngửi thấy radon. Vì vậy, cách duy nhất để xác định sự hiện diện của mức khí phóng xạ là thông qua thử nghiệm. EPA khuyên rằng tất cả các ngôi nhà dưới tầng ba của một tòa nhà nên được kiểm tra radon định kỳ.

Việc kiểm tra radon nói chung có thể được chia thành hai dạng: ngắn hạn và dài hạn. Các bài kiểm tra ngắn hạn đo mức độ radon trong hai đến bảy ngày. Các bài kiểm tra dài hạn đo mức radon trong ít nhất 90 ngày trong một năm, cung cấp cho bạn cách tốt nhất để xác định mức trung bình hàng năm.

Đầu tư hệ thống thông gió

Bạn có thể hạn chế ảnh hưởng của radon tới tình trạng biến đổi gen bằng cách tăng lưu lượng không khí trong nhà. Mở cửa sổ, sử dụng quạt trần và lỗ thông hơi là những cách hữu hiệu giúp tăng cường trao đổi không khí. 

Kiểm tra nền móng của ngôi nhà

Bạn nên kiểm tra nền móng của ngôi nhà để phát hiện ra những nơi tiềm ẩn có thể hút khí radon, sau đó bịt kín những khu vực đó. Những ngôi nhà cũ thường có nhiều vết nứt nhỏ trong nền móng. Bên cạnh đó, bất cứ đường ống nào xuyên qua nền móng đều có thể là nơi radon có thể được hút vào nhà. Bọc kín những khoảng trống xung quanh các đường ống có thể giúp giảm mức radon. 

Tuân thủ các hướng dẫn trú ẩn khi trường hợp phóng xạ khẩn cấp xảy ra

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đã đưa ra khuyến nghị và hướng dẫn về cách trú ẩn trong trường hợp phóng xạ khẩn cấp xảy ra.

Trú ẩn tại chỗ

Trong trường hợp khẩn cấp về bức xạ, bạn có thể được yêu cầu vào bên trong một tòa nhà và trú ẩn trong một khoảng thời gian. Bạn nên di chuyển vào giữa tòa nhà hoặc tầng hầm, tránh xa cửa ra vào và cửa sổ.

Ở yên bên trong nhà

Ở trong nhà sẽ giảm tiếp xúc với bức xạ và hạn chế khả năng xảy ra tình trạng biến đổi gen. Bạn cần đóng hết các cửa sổ và cửa ra vào, đồng thời lau các bộ phận hở trên cơ thể bằng khăn ẩm. Ngoài ra, bạn nên chuẩn bị trước nước uống đóng chai và thức ăn sẵn đựng trong hộp kín để có thể sử dụng khi trường hợp bức xạ xảy ra. 

Tìm hiểu những điều cần làm trong khi trú ẩn

Các quan chức khẩn cấp được đào tạo để ứng phó với các tình huống thảm họa và sẽ đưa ra các hành động cụ thể để giúp giữ an toàn cho mọi người. Bạn có thể sử dụng radio, tivi, máy tính, thiết bị di động và các công cụ khác để nhận thông tin mới nhất từ các quan chức khẩn cấp.

Không chỉ gây ra những vấn đề sức khoẻ trước mắt, radon và phóng xạ còn là nguyên nhân tiềm ẩn dẫn tới tình trạng biến đổi gen. Điều cần thiết và đúng đắn nhất bạn nên làm cho sức khỏe của bản thân và gia đình đó là tham khảo một số mẹo đề cập ở trên và tuân theo những hướng dẫn an toàn với radon và phóng xạ do các tổ chức Y Tế ban hành.

Cập nhật những thông tin chuyên sâu mới nhất về không khí tại đây.

__

Liên hệ ngay với các chuyên gia xử lý không khí của chúng tôi để thay đổi chất lượng không khí ngay tại không gian sống của bạn.

INTELLIPURE / CHUYÊN GIA LỌC KHÔNG KHÍ CHUYÊN DỤNG ĐẾN TỪ MỸ

Hotline / 088 695 5566

Email / hello@intellipure.vn